SOVON ONDERZOEK - Overig ringonderzoek

Naast de kleurring projecten doe ik voor SOVON ook ringonderzoek waarbij geen kleurringen worden gebruikt.
Hieronder informatie over vogelgriep onderzoek aan Parkeenden, zenderonderzoek diverse vogelsoorten: Buizerds, Kwartelkoningen, Steenuilen, Ooievaars en Korhoenders.

Vogelgriep onderzoek parkvogels
In februari/maart 2008 heb ik verspreid door het land 228 Wilde Eenden gevangen in stadsvijvers voor onderzoek naar vogelgriep. Dit onderzoek is bedoeld om na te gaan welke laag pathogene (ongevaarlijke) griepvirussen er bij watervogels voor komen. In november/december 2008 is het onderzoek nogmaals uitgevoerd en zijn 301 Wilde Eenden en twee Krakeenden gevangen. Alle eenden zijn natuurlijk ook geringd. Naast enige tientallen locale aflezingen zijn ook de eerste twee verre terugmeldingen al binnen…

Geringd Wilde Eend man, Arnhem 6090545, 14-2-2008 Lorentzweg Hilversum. Geschoten op 6-5-2008, Verkola, Arkhangelsk O.,Rusland. Dit is 2659 km van de ringplek!
Geringd Krakeend man, Arnhem 5229289, 3-12-2008 Hazelaarlaan Hilversum. Geschoten op 12-4-2009, Abramovka, Moscow O.,Rusland. Dit is 2241 km van de ringplek!

Buizerds gezenderd
Op Vliegbasis Eindhoven heb ik in opdracht van Koninklijke Luchtmacht en de Universiteit van Amsterdam in mei en juni 2010 zes buizerds gezenderd. De gebruikte zenders zijn vergelijkbaar met de zenders gebruikt voor de Ooievaars. De gezenderde Buizerds zijn allemaal gekleurmerkt met gele verf op vleugel(s) en/of de borst. Aan de 'tekening' kun je zien om welke Buizerd het gaat.

Gebruikte techniek
De gebruikte zender is GPSsysteem. Een rugzakje van 12 gram bestaande uit een zonnepaneel, batterij met lader, een GPS-ontvanger & -antenne, een processor met geheugen, sensoren voor vleugelslagfrequentie, hoogte en temperatuur en een radiozender &- ontvanger. Het grote voordeel van dit systeem is dat zeer frequent en exact (op enkele meters nauwkeurig) lokatiegegevens kunnen worden verzameld. Nadeel van deze zender is dat de gegevens alleen opgevangen kunnen worden wanneer de Buizerd een grondstation (ontvanger met computer) passeert.

Doel
De bedoeling van dit zenderproject is om locale vliegbewegingen van de Buizerd op en rond het vliegveld nauwkeurig in kaart te brengen. Door meer over het vlieggedrag te weten, kunnen in de toekomst vogelaanvaringen met vliegtuigen worden nog verder worden terug gebracht. Zie hieronder enkele resultaten:

De eerste Buizerd (rood in het plaatje) vertoefde vanaf het zenderen op 3 mei 2010 op en rond de vliegbasis. Tot hij ineens op 5 juni het op zijn heupen krijgt en een behoorlijke uitstap maakt naar Amsterdam om vervolgens pas terug te keren op 7 juni! Ondertussen heeft die overnacht in het Amsterdamse Bos. Een leuk detail om te weten is dat hij daarbij netjes rondom Schiphol vliegt... :-)

Een andere Buizerd (paars in het plaatje) is gezenderd op 16 mei 2010. Vervolgens hebben we niets meer van hem vernomen, tot 10 juni 2010. En als je onderstaand plaatje ziet snap je ook waarom! Deze Buizerd is op 17 mei op stap gegaan richting België en Frankrijk. In de buurt van Rouen startte hij rond 21 mei zijn terugweg naar Nederland. Op zijn terugweg is hij wel in de buurt van Eindhoven geweest, maar niet op het vliegveld. Blijkbaar had hij er nog niet genoeg van en is doorgevlogen richting Duitsland (helemaal in Osnabrück geweest!) om vervolgens pas weer terug te keren op 7 juni op de vliegbasis!

Wie ging er vanuit dat Buizerds in het broedseizoen zulke enorme afstanden afleggen?! Zeer waarschijnlijk gaat het hier om 2de jaars Buizerds zonder nest, maar dan nog.

Dit zijn hele andere resultaten dan op vliegbasis Leeuwarden waar in 2009 vijf Buizerds zijn gezenderd. Deze Buizerds hadden een heel klein territorium rondom hun nest.

Kwartelkoningen gezenderd
In 2007 en 2008 heb ik enkele tientallen kwartelkoningen gevangen en gezenderd. De resultaten van 2007 zijn na te lezen in het SOVON artikel Kwartelkoningen in de peiling.

Steenuilen gezenderd
In 2008 heb ik drie paar steenuilen gevangen om te zenderen i.v.m. onderzoek naar terrein gebruik en voedsel keuze. De samenvatting van de resultaten van dit onderzoek zijn in bijgaande pdf document ‘Terreingebruik en voedselkeus van broedende Steenuilen in de Achterhoek’ te lezen.
Lees hier informatie over Effecten van loslopendekatten op sterfte van Steenuilenkuikens (Peter Beersma).

Ooievaars gezenderd
In 2009 zijn in Gorssel drie volwassen Ooievaars gezenderd. Daarmee wordt het fourageergebied van de Ooievaars nauwkeurig in kaart gebracht. Van begin april totdat hun jongen half juli uitvlogen is overdag gemiddeld elke twee minuten vastgelegd waar ze hun voedsel vandaan halen. Op die manier willen we te weten komen welke leefgebiedverbeteringen de ooievaars het beste in staat stellen voldoende jongen groot te krijgen. Die kennis is nodig voor de verdere 'verzelfstandiging' van de Nederlandse ooievaarpopulatie, die ontstaan is door het fokproject "herintroductie ooievaar".

Het zenderonderzoek is een samenwerking tussen de Universiteit van Amsterdam, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Vogelbescherming Nederland en de Vogelwerkgroep IJsselstreek. De zender is ontwikkeld door de Universiteit van Amsterdam. SOVON heeft het veldwerk uitgevoerd, ondersteund door de Vogelwerkgroep IJsselstreek. Vogelbescherming heeft het project gefinancierd. De Vogelwerkgroep IJsselstreek werkt de komende jaren samen met Vogelbescherming aan de uitvoering van het leefgebiedherstelplan.

Hoe vang je een wilde ooievaar
De ooievaars zijn gevangen met een inloopkooi. Zodra een Ooievaar gewend was aan het voeren in de kooi werd getracht deze te vangen. Dat was echter lastiger dan het lijkt… we wilden namelijk alleen "zelfstandige" Ooievaars vangen.

Welke ooievaars zijn gevangen?
De eerste Ooievaar werd gevangen op 11 april 2009. Dit mannetje was al geringd op 21 juni 1999 als nestjong in Zegveld (ringnr. Arnhem 4431). We hebben een zwarte kleurring 100 toegevoegd. Daarmee is de vogel ook met een verrekijker snel te herkennen. De tweede Ooievaar is gevangen op 22 april 2009. Ook deze ooievaar was geringd: Paris P8797 met kleurring wit AEPT. Een man, geboren in 2006 in Frankrijk! Ondanks de opvallende kleurring is dit pas zijn eerste terugmelding. De laatste Ooievaar werd gevangen op 16 mei 2009. Waarschijnlijk een vrouwtje, geringd op 1 juni 2002 als nestjong in Gorssel (ringnr. Arnhem 5764). We hebben zwarte kleurring 101 toegevoegd.

Gebruikte techniek
De gebruikte zender is GPSsysteem. Een rugzakje van 12 gram bestaande uit een zonnepaneel, batterij met lader, een GPS-ontvanger & -antenne, een processor met geheugen, sensoren voor vleugelslagfrequentie, hoogte en temperatuur en een radiozender &- ontvanger. Het grote voordeel van dit systeem is dat zeer frequent en exact (op enkele meters nauwkeurig) lokatiegegevens kunnen worden verzameld. Nadeel van deze zender is dat de gegevens alleen opgevangen kunnen worden wanneer de ooievaar een grondstation (ontvanger met computer) passeert. We kunnen dus pas volgend voorjaar, als de ooievaars van de trek terugkomen bij hun vaste nestplek, de trekgegevens uitlezen. Deze trekgegevens vormen overigens geen direct onderzoeksdoel, maar zouden een leuke bijvangst kunnen zijn.

Eerste resultaten
Op de kaart zijn de gegevens tot 20 mei weergegeven. De eerste Ooievaar in geel, de tweede in groen en de derde in paars. Van Ooievaar 4431 (geel) zijn maar liefst 49.500 metingen verzameld. De Franse ooievaar (groen) heeft uiteindelijk niet gebroed en is na 2 juni niet meer in de buurt van het grondstation geweest. Daarom zijn van dit dier 'slechts' 13.500 metingen geregistreerd. De derde ooievaar (paars) leverde 25.000 metingen op.

Later in het seizoen gingen de Ooievaars verder van het nest om voor hun opgroeiende jongen voedsel te zoeken. Deze data moet nog worden uitgewerkt.

Het was eigenlijk de bedoeling om zes Ooievaars te zenderen. Door uiteenlopende oorzaken is dat niet gelukt. Maar deze drie vogels hebben veel meer gegevens opgeleverd dan verwacht. Dit komt vooral door het zonnige weer in april en mei. De zonnecel op de zender kon de batterij daarom optimaal van stroom voorzien. Daarmee kon het aantal metingen per vogel per uur worden vergroot.

In onderstaande kaart is het resultaat weergegeven van de periode van het zenderen tot 20 mei. De eerste Ooivaar in geel, de tweede in groen en de derde in paars. Hoe sneller de vogel zich voortbeweegt hoe donkerder de kleur van het bolletje. Dus bij de meest donkere bolletjes vliegt de vogel en bij de lichte bolletjes fourageert die. Later in het seizoen gingen de Ooievaars verder van het nest om voor hun opgroeiende jongen voedsel te zoeken. Deze data moet nog worden uitgewerkt.

Voor meer info over Ooievaars is hier meer te lezen.

ZENDER ONDERZOEK KORHOEN (Tetrao tetrix)

Na jarenlange voorbereidingen heeft het Brabants Landschap eind oktober 2009 Korhoenders geherintroduceerd op de Regte Heide ten zuiden van Tilburg.

In opdracht van SOVON heb ik ruim de helft van de geherintroduceerde Korhoenders gezenderd. Van de 43 uitgezette vogels kregen er 24 een radiozender in de vorm van een halsband en twee vogels kregen een GPS-zender in de vorm van een rugzakje. De laatste waren qua gewicht op de bovengrens van het toelaatbare (maximaal 5% v/h lichaamsgewicht). Deze heb ik dan ook van te voren uitvoerig getest op een Korhaan in gevangenschap en op mijn kippen (van dezelfde maat). De twee herintroductie vogels met rugzakje zijn na het zenderen nog enkele dagen geobserveerd in een uitwen kooi. Toen duidelijk was dat beide vogels geen last hadden van het rugzakje zijn ze uitgezet.

Na het uitzetten van de Korhoenders zijn de gezenderde vogels door Pieter Wouters intensief gevolgd. Helaas zijn alle 26 gezenderde (en een deel van de ongezenderde) Korhoenders binnen enkele weken dood terug gevonden. De meeste zijn gepakt door een Havik. Het was de bedoeling dat dit het eerste jaar, in een reeks van jaren van herintroductie was… Alle biotoopverbeteringen van de afgelopen jaren ten spijt. Maar eerst moeten we een pas op de plaats maken. Hopelijk lukt het volgend jaar in een andere opzet wel.

Lees hier een artikel uit tijdschrift De Takkeling 18 (2), 2010: Het Korhoen, de Havik en Staatsbosbeheer (auteurs: Rob G. Bijlsma & Eef Jansen).

Foto's Pieter Wouters